Para-Kur Manipülasyonu: Çin’den Sonra Sıra İsviçre ve Vietnam’da mı?
Para-Kur Manipülasyonu (Currency or FX Manipulation) basit bir ifade ile bir merkez bankası ya da para otoritesinin kuru etkileme amaçlı yerel para karşılığı yabancı para alım-satımı ile döviz piyasasına müdahalesi olarak tanımlanmaktadır. Bir başka türü de ülke içinde para basıp, enflasyon yaratma ve yerel paranın diğer paralar karşısında değer yitirmesidir. Belirtilmesi gereken para ya da kur manipülasyonunun uluslararası ekonomide oturmuş bir kavram olmadığı, daha ziyade ABD Hazinesinin bakışını yansıtan, kendisi açısından adil bulmadığı, bazı ülkelerin döviz piyasası işlemleri için kullanılan bir kavram olduğudur.
Manipülasyon Kriterleri
ABD Hazine Bakanlığı (U.S. Department of the Treasury) 2015 tarihli yasaya[1] dayanarak aşağıdaki üç koşulun gerçekleşmesi halinde bir ülkeyi para-kur manipülatörü olarak ilan etmektedir.
- Söz konusu ülke ABD ile ticarette 20 milyar ABD Doları üzerinde ticaret fazlası vermiş olmalıdır,
- Söz konusu ülkede cari işlemler fazlası GSMH’nin (Gayrisafi Milli Hasıla) %2’sinden yüksek olmalıdır,
- Söz konusu ülkenin döviz piyasasına müdahalesi sık aralıklarla (son 6 ila 12 ayda) gerçekleşmiş olmalıdır.
Bu üç koşul ABD Hazinesince sürekli izlenmekte, güncellenmekte, ülkeler önce izleme listesine alınmakta daha sonra da küresel ekonomide gelişmeler ve ulusal öncelikler gözetilerek bazıları manipülatör olarak damgalanmaktadır.2019 Ağustos’unda ABD başkanı Trump söz konusu üç koşul gerçekleşmediği halde Çin’i kur manipülatörü olarak ilan etmiştir.
Ticaret Savaşları ve Covid-19 Etkisi
ABD yönetimi 1988 tarihli, daha sonra 2015 de güncellenen “Ticaret Yürürlük Yasası”na (Trade Enforcement Act) göre yakın geçmişte bazı ülkeleri izleme listesine almış, bazılarını da kur manipülatörü ilan etmiştir. Sözgelimi 1988 yılında Güney Kore ile Tayvan, 1992-94 arası Çin ve son olarak da İsviçre ve Vietnam bu ülkelerden bazılarıdır.
ABD, Vietnam’ı parasının değerini düşürüp, ihracatı ucuzlatmak amacıyla pandemi döneminde sık aralıklarla döviz piyasasına müdahale ile suçlarken,2020 yılı başından beri bekleme listesine alıp “potansiyel kur manipülatörü’’ olarak damgaladığı İsviçre’yi %2’lik kriter aşılanana dek tolere ettiğini öne sürmektedir. İsviçre örneğinde, pandemi yılında bu tolere edilen limit (16,97 milyar ABD Doları-15 milyar CHF) dört katına çıkarak 90 milyar CHF’e ulaşmıştır.
İsviçre Cephesi
İsviçre ile ABD geçmişte benzer sorunlar yaşamış, offshore üzerinden yapılan işlemler, numaralı hesaplar, bankacılık sırrı vb. dosyalar İsviçre otoritelerinin başını epey ağrıtmıştır. Bu kez de İsviçre Merkez Bankası kur manipülasyonunu reddederek, kur istikrarı ve para politikası doğrultusunda döviz piyasasına daha güçlü bir biçimde müdahale edeceğini açıklamıştır.
Sonuç
Pandemi sonrası finansal piyasaları zor günler beklemektedir. 2021 yılında da daralan ekonomiler, giderek zorlaşan dış ticaret koşulları, döviz piyasaları ve kur ile manipülasyon suçlamaları gündemden pek eksik olmayacağa benzemektedir.
(14.01.2021)
Prof. Dr. İhsan ERSAN
[1] Trade Facilitation and Trade Enforcement Act of 2015
Yararlanılan Kaynaklar:
(*) “US labels Switzerland a currency manipulator”, BBC News, Dec 16, 2020.
(**) “Analysis: A currency manipulator tag for Switzerland may not deter FX approach’’, Reuters, Dec 16, 2020.
(***) “Die Schweiz ist für die USA ein Währunsmanipulator’’, Handelszeitung, Dec 16, 2020.
(****) “Die Schweiz gilt als Wahrungsmanipulator”, NZZ, Feb 8, 2020.
