Kripto Paralar Üzerine

Kripto para (cripto currency) internet aracılığı ile kullanılan, bir merkez bankası ya da kuruma bağlı olmayan sanal para olarak tanımlanabilir. Bu paralar belirli şifreler ile yerleştirildikleri sanal cüzdanlardan çıkarılıp yine belirli şifreler yardımıyla kullanılabilmektedir. Bireysel ve kurumsal yatırımcıların ödeme aracı olarak kullanabildikleri kripto paraların USD,EUR vb. ‘den farklı olarak basılı olmadıklarını unutmamak gerekir. Piyasada binin üzerinde kripto para birimi vardır. Bitcoin, Ripple, Litecoin ve Dash bunların arasında önde gelenlerdir.

Bitcoin – Blockchain

Kripto paralar arasında en önde geleni Bitcoin 21 milyon adet ile sınırlanmıştır. Halen piyasada 17 milyonun üzerinde Bitcoin işlem görmektedir. Bu kuruluş sözleşmesine (white paper) göre dolaşıma en fazla yaklaşık 4 milyon yeni Bitcoin girebilecek demektir. Yeni Bitcoin’lerin sisteme girebilmesi son derece yüksek bilgi ve donanım gerektiren 16 hanelik bir şifrenin çözümüne bağlıdır. Şifre çözümünün 12.5 adet Bitcoin kazandırması piyasanın cazibesini arttırmaktadır.

Blockchain ise şifrelenmiş işlem izlenmesini olanaklı kılan, tek bir yerde değil de birden fazla yerde (bir diğer deyişle ağın tümünde) kullanılan bir veri tabanıdır. Yüksek güvenirliliği nedeniyle geleceğin bankacılığında kaçınılmaz bir gelişim olacağa benzemektedir.

Bitcoin Vadeli İşlem Borsalarında

Kripto paraların kabul ve tanınırlığı yolunda önemli bir adım olarak nitelenen ilk Bitcoin vadeli işlem sözleşmesi (VİS) Aralık 2018’de Amerikan borsalarında işlem görmeye başlamıştır. Chicago Mercantile Exchange’de (CME) Bitcoin Vadeli sözleşmesinin büyüklüğü 5 bitcoindır. Bu da cari fiyatlarla 78000 dolara denk gelmekte, pozisyon alabilmek için bireysel yatırımcıların ciddi bir meblağ olan yaklaşık 28000 dolarlık bir teminat (initial margin) yatırmaları demektir. Sözleşmelerin uzlaşması nakden olacak, bir diğer deyişle, Bitcoin VİS satın alındığında vadede Bitcoin değişimi olmayacak, buna karşın ödenen fiyat ile cari piyasa fiyatı arasındaki fark elde edilecektir. Vadeli sözleşmelerin fiyatlamasında Şikago Borsası Bitcoin Referans Oranı (BRR) ve Bitcoin Gerçek Zaman Endeksi (BRTI) temel alınmaktadır. Bu verilerin kripto para borsasından alınan eşleşmeyen limitli emirlerden oluştuğu, bunun da şeffaflık, bilgisayar korsanlığı gibi ciddi sorunlar yaratabileceği belirtilmektedir.

Bitcoin Balinaları

Her geçen gün yeni zenginler yaratmaya devam eden Bitcoin çılgınlığı devam edecek mi? Bitcoin kazançları gerçek mi? Yoksa bu balon sönecek mi? Son dönemdeki artışların gerisindeki etkenlerin başında kripto paraların vadeli işlem borsalarında işlem görmesi, bazı ülke merkez bankalarının petrol ya da altına dayalı kendi sanal paraları ve de Facebook’ın Librası gelmektedir. Bu gelişimler sanal paraların resmi otoritelerce kabul ve tanınmasının yanı sıra piyasaya taze kurumsal fon girişi demektir. Kripto paraları “değer saklama” aracı olarak görüp, satın alanların talep artışı da fiyatları körüklemektedir. İnanması güç ama, fiyatı $5000 altına kadar inen1 Bitcoin değerinin, $300000 hatta 1 milyon dolara ulaşabileceğine inananların sayısı azımsanmayacak düzeydedir.
Kripto paralara yönelik ciddi bir eleştiri fiyat hareketlerinin alım-satım algoritmalarına değil de, belirli medya ve aracı kurum haberlerine dayalı olmasıdır. Bazen tek bir tweet bile piyasada paniğe neden olabilmektedir. Bitcoin Balinaları olarak adlandırılan 1000 kadar kişi piyasanın yaklaşık %40’ına sahiptir. Aralarında yakın ilişkileri bulunan bu kişilerin anlaşmalı alım-satımları piyasada spekülatif artışlara neden olabilmektedir. Sözgelimi 8 Aralıkta 2018’de gün içerisinde 18465 dolara kadar yükselen bir Bitcoin, dijital bir platformdan 70 milyon dolar değerinde 4700 Bitcoin çalındığı haberleri ile 20 dakika içerisinde 15000 dolara düşmüştür.

Libra

Libra Facebook tarafından yaratılan, banka hesabı olmayanlara finansal hizmetlere kolay, hızlı ve de ucuz erişim olanağı sağlayan bir kripto paradır. Bitcoin benzeri diğer kripto paralardan farklı olarak değerinin bire bir sağlam paralardan oluşan bir sepete bağlı olması Libra’yı bir adım öne çıkaracağa benzemektedir. Facebook’un Mart 2018’de Cambridge Analytica skandalı, 50 milyon facebook kullanıcısının özel bilgilerinin açıklanması denetleyici kurumları epey rahatsız etmiş olsa da, Libra’nın 2020 ortalarında kullanıma girmesi şaşırtıcı olmayacaktır.

Sonuç

Kripto para merkez bankası ya da düzenleyici bir kuruma dayanmayan, internet ortamında alım satımı yapılan sanal bir para birimidir. Fiziksel ve basılı olmaması nedeniyle hesap birimi (unit of account) tanımını kullanmak daha doğru olacaktır. Yaşanan çılgınlığa karşın Bitcoin benzeri kripto paraların kara para aklamada, gizli işlemlerde kullanılabilmesi denetim ve yasal sorunlarını beraberinde getirmektedir. Para otoritelerince kripto para ticaretine yasal kısıtlar ve düzenlemeler getirilmesi ise “bitcoin balonu”nun sönmesine yol açabilecektir.
Türkiye örneğinde bitcoin benzeri kripto paralara ilginin giderek arttığı gözlenmektedir. Bazı internet siteleri kurumsal ve bireysel müşterilerine bu piyasada yatırım fırsatları sunmaktadır. Yalnız ne var ki, büyük bir denetim boşluğunun olduğu ve “bitcoin balinaları”nın egemen olduğu bu piyasada artan riskler de göz ardı edilmemelidir. (19.09.2019)

Prof. Dr. İhsan ERSAN